چشمه رأفت، پناه آهوان | شیوه برخورد با حیوانات به سبک امام رضا(ع)

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ شاید یکی از کم‌کاری‌ها یا فراتر از آن غفلت‌های ما در مواجهه با القاب و اسامی که ائمه (ع) به آن شهرت یافته‌اند، تأمل در چرایی و فلسفه آنها و جست‌و‌جو در عمق باور‌ها و رفتار‌هایی باشد که باعث چنین شهرتی شده است؛ مثل لقب «ضامن آهو» که ما در اغلب توسلاتمان به حضرت ثامن‌الحجج (ع) به آن اشاره می‌کنیم، اما کمتر سراغ سیره امام مهربانی‌ها در برخورد با حیوانات رفته‌ایم. چه‌بسا نمی‌دانیم رأفت امام چقدر شامل حال حیوانات است. در چهارشنبه‌ای امام‌رضایی این بعد از سبک زندگی رضوی را مرور کرده‌ایم.

شیوه رفتار با حیوانات

امام رضا (ع) در تعامل با حیوانات به جزئیاتی توجه می‌کردند و رعایت‌هایی را روامی‌داشتند که توجه و عمل به آنها برای امروز ما هم اهمیت بسیار دارد. ایشان در ارتباط با حیوانات اعم از پرندگان، چرندگان و خزندگان، شیوه‌های رفتاری مثال‌زدنی داشتند و احادیث متعددی در این زمینه از آن حضرت به یادگار مانده است؛ مثل اینکه بر گفتن «بسم‌ا...» هنگام لجام زدن بر حیوانات تأکید می‌کردند و می‌فرمودند: «بر بینی هر چهارپایی شیطانی است، هرکه خواهد حیوانی را لجام زند، بسم‌ا... بگوید» (مکارم‌الاخلاق، ص۲۴۶). امام هشتم (ع) همچنین به نقل از پیامبر (ص) می‌فرمایند: «بر حیوانی (الاغی) سوار می‌شوم که پالان داشته باشد». (عیون‌اخبارالرضا (ع)، ج۲، ص۱۸۱)

این ۳ حیوان را نکشید

امام مهربانی‌ها همچنین بر نکشتن حیوانات، تأکید و از حضرت علی (ع) نقل می‌کردند: «رسول خدا (ص) از کشتن پنج چیز نهی فرمودند: مرغی که دارای سر بزرگ و منقار بزرگ است [و گنجشک‌ها را شکار می‌کند]، شانه‌به‌سر، زنبورعسل، مورچه و وزغ» (صدوق، عیون اخبارالرضا (ع)، ج یک، ص۲۷۷).

ایشان علاوه‌بر این بر کمک به حیوانات توصیه کرده، می‌فرمودند: «هرکه در خانه‌اش چیزی بخورد، ریزه‌اش را [هم]بخورد و اگر در بیابان یا بیرون خانه باشد، ریزه را برای پرنده یا درنده‌ای واگذارد». (کلینی، الکافی، ج۶، ص۳۰۰)

استمداد حیوانات از امام رئوف (ع)

رأفت و مهربانی حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) فقط شامل حال خانواده، دوست و آشنا و فراتر از آن دشمنان نمی‌شد، بلکه حیوانات هم از این رأفت بهره‌ها برده‌اند. امام با حیوانات گفت‌و‌گو می‌کردند و برخی حیوانات در پرتو مهر امام از ایشان، طلب کمک می‌کردند. سلیمان جعفری روایت می‌کند: «در محضر حضرت رضا (ع) بودم در بستانی از آن حضرت، ناگاه گنجشکی آمد، مقابل آن حضرت بر زمین شروع کرد به صیحه زدن و اضطراب کردن، حضرت فرمودند: میدانی این عصفور چه می‌گوید؟ گفتم نه، فرمودند: می‌گوید که ماری می‌خواهد جوجه‌های مرا بخورد، این عصا را بردار و داخل بیت شو و بکش مار را. سلیمان گفت: عصا را بر دست گرفتم و داخل بیت شدم. دیدم ماری بر جولان است، پس مار را کشتم». (منتهی‌الامال، ص۸۸۳)

حیوان هم احساس دارد

عده‌ای از افراد در برخورد با حیوانات، رفتار بدی از خود نشان می‌دهند و گمان می‌کنند که حیوان فاقد احساس است و متوجه رفتار آنان نمی‌شود، درحالی‌که امام دلایلی برای رفتار خوب با حیوانات بیان می‌کنند؛ على‌بن‌شعیب می‌گوید: خدمت حضرت رضا (ع) رسیدم، فرمودند: «اى على! با چهارپایان به‌خوبى رفتار کنید؛ زیرا آنها وحشى هستند و اگر به‌خاطر محبت ندیدن از گروهى دور شدند، دیگر برنمی‌گردند». (اخبار و آثار حضرت امام رضا (ع)، ص۴۶۸)

در ادامه حتما بخوانید احترام میهمان | آنچه باید در کنار پذیرایی از  زائران امام ‌رضا(ع) به  یاد داشته  باشیم

بهترین گزینه برای حیوان خانگی

امام‌رضا (ع) به تعدادی از حیوانات نگاه ویژه داشتند و خاص از آنها یاد می‌کردند و حتی تعدادی از آنان را برای نگهداری در منزل انتخاب می‌کردند. سلیمان جعفری از امام رضا (ع) روایت می‌کند که فرمودند: «چکاوک را نکشید و گوشتش را نخورید که آن بسیار تسبیح می‌گوید و در پایان تسبیحش می‌گوید خداوند، دشمنان آل‌محمد (ص) را لعنت کند» (منابع فقه شیعه، ج۲۸، ص۱۴۳، برگرفته از کتابخانه دیجیتال نور). حضرت رضا (ع) فرمودند: «منازل خود را از سه حیوان خالى نگذارید: گربه، کبوتر و خروس. اگر خواستید همدمى براى خروس بیاورید، مانعى ندارد». (الخصال، ص۷۴۲)

حق دوستی با حیوانات!

بنا بر پاره‌ای از احکام و سخنان معصومان (ع)، گاه، حیوان، به‌گونه‌ای حق دوستی بر انسان پیدا می‌کند که سزاوار است مورد توجه او قرار گیرد. محمدبن‌فضیل می‌گوید: به امام رضا (ع) عرض کردم: من برای قربانی روز عید اضحی، بره‌ای را پرورش دادم. چون او را گرفتم و خوابانیدم، نگاهی به من کرد، دلم برایش سوخت و با او مدارا کردم، سپس سرش را بریدم. حضرت فرمودند: «دوست نداشتم چنین می‌کردی، این‌گونه نباشد که حیوانی را پرورش دهی، سپس سرش را ببری». (وسائل‌الشیعه، ج۱۶، ص۳۰۸)

حقی در زمره حق‌الله

سیره امام رضا (ع) در برخورد با حیوانات و رعایت حقوق آنها، تجلی عینی آموزه‌های دینی است. اینکه در قرآن سوره‌هایی به اسم حیوانات نام‌گذاری و داستان‌هایی از حیوانات بیان شده است یا روایات متعددی که به شیوه رفتار با حیوانات و مهربانی در حق آنها توصیه و سفارش می‌کنند، همگی نشان از اهمیت این مسئله دارد. اهمیت حق حیوان در فقه اسلامی تا آنجاست که شماری از فقیهان، در پاره‌ای موردها، آن را در زمره «حق‌ا...» دانسته‌اند. اگر همین آموزه‌های ساده، اما اثرگذار را به‌کار بگیریم، هم از حیوانات بهره می‌گیریم و هم حق‌ا... را ادا می‌کنیم.